ਅਧਿਆਇ - 1
(ਇੱਕ ਅੰਕ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ)
[(i) ਪ੍ਰਿਥਵੀ] [part-I]
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1. - ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ?
ਉਤਰ - ਵਿਸ਼ਾਲ ਆਸਮਾਨੀ ਪੁਲਾੜ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਆਖਦੇ ਹਨ । ਜਾਂ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਇੱਕਠ ਨੂੰ ਤਾਰਾ ਸਮੂਹ (ਗਲੈਕਸੀ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤੇ ਤਾਰਾ ਸਮੂਹ ਦੇ ਇੱਕਠ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2 - ਸੂਰਜ ਕਿਸ ਨੂੰ ਆਖਦੇ ਹਨ?
ਉਤਰ - ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਅਨੇਕਾਂ ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਤਰਾਂ ਹੀ ਸੂਰਜ ਵੀ ਇੱਕ ਤਾਰਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3. - ਸੂਰਜ ਪਰਿਵਾਰ ਕੀ ਹੈ?
ਉਤਰ - ਸੂਰਜ ਪਰਿਵਾਰ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ, ਗ੍ਰਹਿ, ਉਪਗ੍ਰਹਿ, ਪੁਛਲ ਤਾਰੇ, ਉਲਕਾਵਾਂ, ਆਵਾਂਤਰ ਗ੍ਰਹਿ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4 - ਕੌਸਮੌਲੋਜੀ ਕੀ ਹੈ?
ਉਤਰ - ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਨੂੰ ਕੌਸਮੌਲੋਜੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5 - ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ? ਨਾਮ ਦੱਸੋ ।
ਉਤਰ`- ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ:-
1. ਬੁੱਧ 2. ਸ਼ੁੱਕਰ 3. ਧਰਤੀ 4. ਮੰਗਲ
5. ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ 6. ਸ਼ਨੀ 7. ਅਰੂਣ 8. ਵਰੂਣ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6 - ਸੂਰਜ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਅੰਦਰਲੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋਂ?
ਉਤਰ: - 1. ਬੁੱਧ 2. ਸ਼ੁੱਕਰ 3. ਧਰਤੀ 4. ਮੰਗਲ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7-- ਸੂਰਜ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਬਾਹਰਲੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਨਾਮ ਦੱਸੋਂ?
ਉਤਰ - 1. ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ 2. ਸ਼ਨੀ 3. ਅਰੂਣ 4. ਵਰੂਣ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8:- ਸੂਰਜ ਦੇ ਧਰਾਤਲ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਕਿੰਨਾ ਹੈ?
ਉਤਰ- 55006
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9. - ਸੂਰਜ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਗ੍ਰਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
ਉਤਰ – ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10 – “King of Gods” ਕਿਸ ਗ੍ਰਹਿ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਉਤਰ – ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 11 - ਸਭ ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਕਿਸ ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਹਨ?
ਉਤਰ`- ਬ੍ਰਹਿਸਪਤੀ (63 ਉਪਗ੍ਰਹਿ)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 12 - ਕੋਈ ਦੋ ਛੋਟੇ ਗ੍ਰਹਿਆਂ (asteroids) ਦੇ ਨਾਮ ਲਿਖੋ?
ਉਤਰ`- 1. ਸੀਰਸ (Ceres)
2. ਪਲਾਸ (Pallas)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 13-ਧਰਤੀ ਦਾ ਉਪਗ੍ਰਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
ਉਤਰ: - ਚੰਦਰਮਾ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 14 - ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਆਪਸੀ ਦੂਰੀ ਕਿਨ੍ਹੀ ਹੈ?
ਉਤਰ_- 3, 84,403 ਕਿ. ਮੀ.
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 15 - ਕੋਈ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪੂਛਲ ਤਾਰੇ ਦਾ ਨਾਮ ਦੱਸੋ?
ਉਤਰ - ਹੈਲੇ ਪੂਛਲ ਤਾਰਾ (Halley’s
comet)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 16 - ਹੈਲੇ ਦਾ ਪੂਛਲ ਤਾਰਾ ਕਿੰਨੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ?
ਉਤਰ: - 75 ਸਾਲ ਬਾਅਦ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 17 - ਸੂਰਜ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟਾ ਗ੍ਰਹਿ ਕਿਹੜਾ ਹੈ?
ਉਤਰ - ਬੁੱਧ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 18- ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਰੀਕਰਮਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਲਗਦਾ ਹੈ?
ਉਤਰ`- 365 ਦਿਨ 5 ਘੰਟੇ 48 ਮਿੰਟ, 46 ਸੈਕਿੰਡ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 19-- ਧਰਤੀ ਆਪਣੀ ਧੂਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਚਕਰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਸਮਾਂ ਲੈਂਦੀ ਹੈ?
ਉਤਰ`- 23 ਘੰਟੇ, 56 ਮਿੰਟ ਅਤੇ 4.09 ਸੈਕਿੰਡ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 20:- ਧਰਤੀ ਦਾ ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਕ ਘੇਰਾ ਕਿੰਨਾ ਹੈ?
ਉਤਰ: - 12756 ਕਿ. ਮੀ.
[(ii) ਨੁਹਾਰ ਅਤੇ ਅਕਾਰ] [part-II]
ਪ੍ਰਸ਼ਨ1 - ਯੂਨਾਨੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ?
ਉਤਰ`- ਯੂਨਾਨੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਗੋਲਾਕਾਰ ਹੈ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2 - ਹੇਵਰੀਅਜ਼ ਬੇਬੌਲਿਅਨਿਜ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਨੁਹਾਰ ਕਿਹੋਂ ਜਿਹੀ ਹੈ?
ਉਤਰ- ਅਰਧ ਚਕਰ ਵਰਗੀ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3:- ਥੇਲਜ਼ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਨੁਹਾਰ ਕਿਹੋਂ ਜਿਹੀ ਹੈ?
ਉਤਰ - ਪਾਣੀ ਤੇ ਤੈਰਦੇ ਗੋਲ਼
ਮੇਜ਼ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ (600 ਈਸਾ ਪੁਰਵ) ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4:- ਅਨੈਗਜੀਮੈਂਡਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਨੁਹਾਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ?
ਉਤਰ`- ਵੇਲਣਆਕਾਰੀ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5 - ਭਾਰਤ ਦੇ ਖਗੋਲ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਆਰਿਆ ਭੱਟ (476-556AD) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਤੀ ਦੀ ਨੁਹਾਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ?
ਉਤਰ-ਗੋਲਾਕਾਰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6- ਧਰਤੀ ਦੀ ਨੁਹਾਰ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਹੈ?
ਉਤਰ- ਧਰਤੀ ਦੀ ਨੁਹਾਰ ਚਪਟੀ ਗੌਲਾਕਾਰ (Oblate Spheroid) ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7:- ਧਰਤੀ ਦਾ ਧਰੂਵੀ ਵਿਆਸ ਕਿੰਨਾ ਹੈ?
ਉਤਰ: - 12714 ਕਿ. ਮੀ. ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8 - ਧਰਤੀ ਦਾ ਕੁਲ ਧਰਾਤਲੀ ਖੇਤਰਫਲ ਕਿੰਨਾ ਹੈ?
ਉਤਰ- 51 ਕਰੋੜ ਵਰਗ ਕਿ. ਮੀ. (29% = ਮਹਾਂਦੀਪ, 71% = ਮਹਾਂਸਾਗਰ)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9 - ਧਰਤੀ ਦਾ ਭੂ -ਮੱਧ ਰੇਖੀ ਘੇਰਾ ਕਿੰਨਾ ਹੈ?
ਉਤਰ: - 40,077 ਕਿ. ਮੀ. ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10 - ਧਰਤੀ ਦਾ ਧਰੂਵੀ ਘੇਰਾ ਕਿੰਨਾ ਹੈ?
ਉਤਰ-- 40,009 ਕਿ. ਮੀ. ।
[(iii) ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਤੇ ਦੇਸ਼ਾਤਰ] [Part-III]
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 1 ਭ- ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਕੀ ਹੈ?
ਉਤਰ- ਭੂ- ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਉਹ ਕਲਪਿਤ ਰੇਖਾ ਹੈ ਜੌ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮਾਡਲ ਗਲੋਂਬ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਦੌ ਬਰਾਬਰ ਹਿੱਸਿਆਂ --
(1)
ਉੱਤਰੀ ਗੋਲਾਅਰਧ,
(2) ਦੱਖਣੀ ਗੋਲਾਅਰਧ, ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ 0°
ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਰੇਖਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
|
ਭੂ- ਮੱਧ ਰੇਖਾ |
|
ਦੱਖਣੀ ਗੋਲਾਅਰਧ |
|
ਉੱਤਰੀ ਗੋਲਾਅਰਧ |
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 2 - ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਰੇਖਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ?
ਉਤਰ- ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਭੂ -ਮੱਧ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਉਤੱਰ ਜਾਂ ਦੱਖਣ ਦਿਸ਼ਾ ਦੀ ਕੋਣਆਤਮਕ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 3-- ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਕਿਨ੍ਹੀ ਹੈ?
ਉਤਰ`- (1) ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਰੇਖਾਵਾਂ (ਉਤੱਰੀ ਗੌਲਾਅਰਧ) = 0°
-90° ਉਤੱਰ
(2) ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਰੇਖਾਵਾਂ (ਦੱਖਣੀ ਗੋਲਾਅਰਧ) = 0°
-90° ਦੱਖਣ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 4. - ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੱਸੋ?
ਉਤਰ`- ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁਖ ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਰੇਖਾਵਾਂ:-
1. ਭੂ-ਮੱਧ ਰੇਖਾ (0°)
2. ਕਰਕ ਰੇਖਾ (23.5°ਉ)
3. ਮੱਕਰ ਰੇਖਾ (23.5°ਦੱ)
4. ਉਤੱਰੀ ਧਰੂਵ ਚੱਕਰ (66.5°ਉ)
5. ਦੱਖਣੀ ਧਰੂਵ ਚੱਕਰ (66.5°ਦੱ)
6. ਉਤੱਰੀ ਧਰੂਵ (90° ਉ)
7. ਦੱਖਣੀ ਧਰੂਵ (90° ਦੱ)
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 5 - ਮੁਖ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾਂ ਜਾਂ (0° ਦੇਸ਼ਾਤਰ) ਕੀ ਹੈ?
ਉਤਰ-- ਮੁਖ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਉਹ ਕਲਪਿਤ ਰੇਖਾ ਹੈ ਜੌ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮਾਡਲ ਗਲੋਬ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਦੌ ਬਰਾਬਰ ਹਿੱਸਿਆਂ:-
(1) ਪੂਰਬੀ ਗੋਲਾਅਰਧ
(2) ਪੱਛਮੀ ਗੋਲਾਅਰਧ, ਵਿੱਚ ਵੰਡਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਨੂੰ 0°
ਮੁਖ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਨਾਮ ਗ੍ਰੀਨਵਿਚ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 6 - ਦੇਸਾਤਾਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਜਾਂ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾਵਾਂ ਕੀ ਹਨ?
ਉਤਰ - ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਦੀ ਮੁਖ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਪੂਰਬ ਜਾਂ ਪੱਛਮ ਦਿਸ਼ਾ ਦੀ ਕੌਣਾਤਮਕ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦਾ ਦੇਸ਼ਾਤਰ (ਮਧਿਆਨ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 7:- ਜਾਲ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ?
ਉਤਰ _- ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਗਲੌਬ ਤੇ ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਤਰ ਖਿੱਚਦੇ ਹਾਂ ਤਾ ਇਕ ਧੂਰਾ ਜਾਲ ਕ੍ਰਮ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਹੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ਾਤਰ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 8:-- ਕਿਸ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ਅੰਤਰ- ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਿਤੀ ਰੇਖਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਉਤਰ – 180 ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾ ਨੂੰ ।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 9. ਦੋ ਅਕਸ਼ਾਂਸ ਰੇਖਾਵਾਂ ਦੀ ਆਪਸੀ ਦੂਰੀ ਕਿਨ੍ਹੀ ਹੰਦੀ ਹੈ?
ਉਤਰ: - 111 ਕਿ. ਮੀ.।
ਪ੍ਰਸ਼ਨ 10 - ਦੋ ਮਧਿਆਨ ਰੇਖਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਸਮੇ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾਂ ਹੈ?
